Ceredigion y Celtiaid: bryngaerau ac arwyr chwedlonol
Mae'r meini hirion a'r bryngaerau sy'n britho ein tir yn gofeb drawiadol i aneddiadau cynnar Ceredigion. Yn wir, mae dros 170 o fryngaerau a chlostiroedd wedi'u canfod ledled Ceredigion, o gopa Pumlumon i arfordir Bae Ceredigion, ac mae llawer ohonyn nhw'n gysylltiedig â storiau lleol a chwedlau enwocaf Cymru.
Ceredigion yn oes y Seintiau
Yn ôl yr hanes, cafodd Dewi Sant – nawddsant Cymru – ei fagu ar arfordir Ceredigion, ac fe gyflawnodd ei wyrth enwocaf yn Llanddewi Brefi ym Mynyddoedd Cambria. Mae llawer o safleoedd cysegredig hynafol yn dal i gael eu defnyddio ar hyd a lled y sir heddiw, o ffynhonnau sanctaidd i eglwysi cynnar.
Tywysogion Cymru a chestyll Ceredigion
Roedd Ceredigion unwaith yn deyrnas ynddi ei hun. O'i chwmpas i'r gogledd, i'r dwyrain ac i'r de, roedd tiroedd tywysogion a phenaduriaid pwerus ac er bod y mynyddoedd, yr afonydd a'r môr yn amddiffynfeydd naturiol, fe godwyd nifer o gestyll i amddiffyn ei hanibyniaeth. Fe'u cipiwyd a'u dinistrio dro ar ôl tro, gan adael dim ond adfeilion rhyfedd a rhamantaidd ar ôl.
Ysbryd mwynwyr Mynyddoedd Cambria
Mwyngloddiau copr, aur, arian a phlwm Ceredigion a Mynyddoedd Cambria yw rhai o'r hynaf yn Ynysoedd Prydain, yn dyddio nôl dros ddwy fil o flynyddoedd. Ers hynny, mae mynachod, brenhinoedd ac anturiaethwyr o bell ac agos wedi dod i gloddio am eu ffortiwn ym mryniau Ceredigion.
Ceredigion yn nyddiau'r Sioriaid
Wrth i'r diwydiant mwyngloddio, y diwydiant pysgota, masnach ar y môr a datblygiadau amaethyddol ddod â mwy o gyfoeth i Geredigion, fe aeth y bonedd ati i godi tai crand. Dyw plas Llanerchaeron heb newid o gwbl, tra bod Nanteos, Gogerddan a Thrawsgoed wedi'u haddasu, ac eraill wedi ddiflannu'n llwyr.
Crefydd, radicaliaeth, a gwrthryfel
Mae gan Geredigion dipyn o enw am fod yn lle radical. Yma, mae ffermwyr, mwynwyr, a chapelwyr hyd yn oed wedi brwydro i fynnu eu hawliau. Dewch i ddarganfod y straeon difyr sy'n gysylltiedig â safleoedd ar hyd a lled Ceredigion, o'n tir comin i'n tollbyrth.
Anturiaethwyr ac arloeswyr oes Fictoria
Yng nghyfnod Fictoria, cynyddodd masnach ar y môr drwy borthladdoedd Ceredigion. O'r un porthladdoedd, aeth nifer o Gardis i chwilio am fywyd gwell dros yr Iwerydd. Roedd hefyd yn gyfnod o syniadau radical, diwydiant newydd, a dyngarwyr yn mynd ati i sefydlu 'prifysgol y bobl'.
